تاریخچه شب یلدا یا شب چله چیست

شب یلدا یا شب چله یکی از کهن ترین جشن‌های ایران باستان است درست مانند عید نوروز و چهارشنبه سوری که از دوران قدیم به یادگار مانده است.

در این جشن به دلیل طولانی ترین شب سال و به دنبال آن بلندتر شدن طول روزها در نیم‌کره شمالی که مصادف با انقلاب زمستانی است گرامی داشته می‌شود.

شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد.

در واقع شب یلدا به زمان غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) تا طلوع آفتاب در ۱ دی (نخستین روز زمستان) گفته می‌شود. زمان شب یلدا به تاریخ میلادی برابر با شب ۲۱ دسامبر است که البته در سال‌های کبیسه به ۲۰ دسامبر تغییر می‌کند.

تاریخچه‌ی شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور بر‌ می‌گردد اما قدمت دقیق آن مشخص نیست ولی برخی باستان شناسان تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند.

آن‌ها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ استناد می‌کنند که دارای نقوش صورت های فلکی هستند. البته این نقوش در کتیبه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی کمیاب نیستند اما برخی باستان شناسان معتقدند آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل می‌توان ردیابی کرد.

به هر حال آنچه به عنوان شب یلدا رسمیت یافته است به حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد. شب یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان وارد شد که برگرفته از گاه شماری بابلی‌ها و مصری‌ها است.

این شب از تمام شب های سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن می‌گرفته‌اند. میوه جزئی از شب یلدا است که نقش اصلی را میوه‌های سرخ رنگ دارند. رنگ سرخ این میوه‌ها نماد خورشید است.

واژه شناسی شب یلدا و شب چله

یلدا واژه‌ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. این معنا از بررسی و تحقیق در واژه‌نامه‌ها و کتاب‌های تاریخی به دست آمده است.

ابوریحان بیرونی دانشمند و ستاره شناس بزرگ از شب یلدا با نام میلاد اکبر یاد می‌کند و منظور از این نام را میلاد خورشید دانسته است.

دقیقا مشخص نیست که واژه یلدا چه زمان و چطور وارد زبان فارسی شده است. از تاریخ این طور بر‌ می‌آید که مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند به ایران مهاجرت می‌کنند و به علت نزدیکی فرهنگی این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می‌کند.

اما واژه شب چله هم که در فرهنگ عامه مردم مترادف با شب یلدا بکار می‌رود و به این خاطر است که چهل روز اول زمستان را چله بزرگ و بیست روز بعد از آن را چله کوچک می‌نامیدند.

در گاه شمار باستانی در بین کشاورزان تقسیم بندی چهل روزه داشته است. چله دو موقعیت گاه شمار در طول یک سال خورشیدی است که یکی در آغاز تابستان (تیرماه) و دیگری در آغاز زمستان (دی‌ماه) است.

چله بزرگ زمستان که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود شروع زمستان است که تا 10 بهمن ماه طول می‌کشد. پس از آن چله کوچک شروع شده و تا اول اسفند ادامه دارد و شدت سرما در چله کوچک کمتر است.

شباهت شب یلدا با جشن‌های دیگر اقوام

جشن انقلاب زمستانی در بین دیگر اقوام نیز رایج بوده است به طوری که در روم باستان و همزمان با ترویج مسیحیت ، پرستش خورشید به عنوان ایزد پاگان رومی بسیار شایع بود و رومیان میلاد او را در زمان انقلاب زمستانی جشن می‌گرفتند.

در روم آیین میترائیسم نقش ویژه‌ای داشت و حتی میتراس که معادل یونانی میترا است همان ایزد باستان ایرانی است که لقب خورشید شکست ناپذیر را داشت.

محققان معتقدند که مسیحیت غربی چارچوب اصلی خود را به مذاهب پیش از مسیحیت روم باستان از جمله میترائیسم مدیون است و برای نمونه تقویم کلیساها بسیاری از بقایای مراسم و جشن‌های پیش از مسیحیت به خصوص کریسمس را در خود نگاه داشته است.

کریسمس به عنوان آمیزه‌ای از جشن‌های مربوط به زایش میترا در روم باستان است که در زمان قرن چهارم میلادی با رسمی شدن آیین مسیحیت و به فرمان کنستانتین به عنوان زادروز رسمی مسیح در نظر گرفته شد.

مذاهب مختلف مسیحی ، میلاد مسیح را در یکی از روز‌های نزدیک به انقلاب زمستانی برگزار می‌کنند. سال نو آن‌ها که در یازدهم دی ماه شروع می‌شود نزدیک به شب یلدا است.

برخی از تاریخ پژوهان و باستان شناسان عقیده دارند که تقویم میلادی با اندک تغییرات ادامه همان آیین میلاد خورشید بوده که بعدها آن را به میلاد مسیح نسبت داده‌اند.

آیین مهر پرستی یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشت رواج داشت. این آیین بر پایه پرستش میترا (مهر) بود. میترا از ایزدان هندی و ایرانی است.

میترا نماینده عشق و محبت است و هم داور میان جنگاوران بوده و دروغگویان و عهد‌ شکنان را مجازات می‌کند. نماد این ایزد حلقه‌ است. برخی بر این عقیده‌اند که میترا در قالب زودیاک (Zodiac) همان ارباب حلقه‌ها است و پیشینه حلقه طلایی ازدواج هم به همین اسطوره باز می‌گردد که خورشید هم نماد ظاهری میترا است.

جالب است بدانید که انقلاب زمستانی در نقاط مختلف جهان جشن گرفته می‌شود. از مردم شرق آسیا گرفته تا خاورمیانه و حتی کشورهای نزدیک به قطب شمال تا آفریقا و سرخپوستان آمریکا همگی شب یلدا را جشن می‌گیرند.

با تحقیق در مورد شب یلدا در دیگر نقاط جهان به نظر می‌رسد زمانی که مردم به حرکت خورشید در آسمان پی برده‌اند و توانستند آنرا محاسبه کنند به دنبالش تقویم خورشیدی را وضع کرده‌اند و در این تقویم به انقلاب زمستانی توجه خاصی داشته‌اند.

شرق آسیا از چین ، ویتنام گرفته تا کره ، ژاپن و… انقلاب زمستانی را بسیار مهم تلقی می‌کنند و در این شب آن‌ها مراسم خاصی برگزار می‌کنند.

در اسکاتلند مراسمی وجود دارد که شبیه به چهارشنبه سوری است. و مردم در این شب به در خانه‌ همسایه‌ها می‌روند و از آن‌ها هدایایی مثل نمک ، نان ، نوشیدنی ، شکلات و… می‌گیرند.

یکی از خاص ترین مراسم انقلاب زمستانی در آفریقا برگزار می‌شود. مردم در این مراسم نقاب و لباس‌های عجیبی می‌پوشند که به شکل حیوانات ، شیطان و فرشته‌ است. این مراسم در جامائیکا و مجمع الجزایر باهاما در شرق آمریکا و قسمت‌هایی از ویرجینیا و کارولینا هم انجام می‌شود.

انقلاب زمستانی در میان سرخپوستان آمریکا نیز رواج دارد. در این شب سرخپوستان به جشن و پایکوبی دور آتش می‌پردازند.

در آخر باید گفت مهم نیست شب یلدا متعلق به کدام فرهنگ و ملت باشد مهم این است که در شب یلدا کنار نزدیکان باشیم و با شادی بگوییم یلدای شما مبارک چون این شب تاریک و طولانی نیز بگذرد.

منبع : wikipedia