چهارشنبه سوری یکی از جشن‌های ایرانی است که از غروب آخرین سه شنبه ماه اسفند تا پس از نیمه شب آخرین چهارشنبه برگزار می‌شود و روشن کردن آتش و پریدن از روی آن مشخصه اصلی آن است.
جشن چهارشنبه سوری از مجموعه جشن‌ها و مناسبت‌های پیش از عید نوروز است که با برخی آداب و رسوم نمادین به صورت دسته جمعی در فضای باز برگزار می‌شود که از جشن‌های بسیار مهم ایران باستان است که هر سال این آیین برگزار می‌شود.
در بیشتر شهرهای ایران پس از پریدن از روی آتش ، کوزه‌ها را می‌شکنند احتمالا ریشه این آیین یک باور خرافی قدیمی است که کوزه بدیمنی را جذب می‌کند و با شکستن کوزه نحسی از بین می‌رود.
این رسم در شهرهای مختلف با تفاوت‌های جزئی انجام می‌شود. در تهران یک یا چند سکه درون کوزه می‌گذارند و از بالای پشت بام یا در زمان قدیم از بالای نقاره‌خانه به پایین پرتاب می‌کنند تا بشکند.
در ایران باستان جشن‌های فراوانی مانند عید نوروز و شب یلدا وجود دارد که یکی از این جشن‌ها چهارشنبه سوری است.
واژه شناسی چهارشنبه سوری
در مورد واژه “سوری” در ترکیب نام جشن چهارشنبه سوری دو دیدگاه وجود دارد : برخی “سور” را در معنای جشن و شادمانی در نظر گرفته‌اند و نظر دیگر و درست تر این است که “سوری” را به معنای سرخ است چون در این جشن آتش افروخته می‌شود چون واژه سوری پهلوی است و به معنی سرخ است.
نام نخست این مراسم “جشن سوری” بوده است و واژه چهارشنبه بعدها وارد این نام شده است اما با گذشت زمان استفاده از واژه سور به جای سرخ در بسیاری از گویش‌های رایج در فلات ایران صحت این دیدگاه را تقویت می‌کند.
شایان ذکر است دو واژه سور و سُهر ، که از نظر تلفظ شباهت زیادی به واژه سرخ دارند در گویش‌های پشتو ، لری ، بختیاری و کردی به معنای سرخ به کار می‌روند مانند گل سوری به معنای گل سرخ یا سُهروَرد به معنای گل سرخ.
تاریخچه چهارشنبه سوری
در قدیمی ترین اشاره به “چهارشنبه سوری” در قرن چهارم در تاریخ بخارا اشاره‌ای به روز چهارشنبه نیست ولی از لفظ “عادت قدیم” استفاده شده است که نشان دهنده پیشینه این جشن است و این طور نوشته شده :
“و چون امیر منصور بن نوح به ملک بنشست ، اندر ماه شوال سال سیصد و پنجاه به جوی مولیان فرمود تا آن سرای را دیگر بار عمارت کردند و هر چه هلاک و ضایع شده بود بهتر از آن به حاصل کردند. آنگاه امیر به سرای بنشست و هنوز سال تمام نشده بود که چون شبِ سوری چنان که عادت قدیم است، آتشی عظیم افروختند. پاره‌ای از آن بجست و سقف سرای درگرفت و دیگر باره جمله سرای بسوخت.”
این فرض که برافروختن آتش در این روز بازمانده سنت اعلام سال نو با آتش بر بام است و پریدن از آتش یادمان عبور سیاوش از آتش است نیز مطرح بوده است.
از سوی دیگر در برخی منابع نامعتبر آمده ابداع چهارشنبه سوری به صورت فعلی در قرون اولیه اسلام رخ داده باشد که چهارشنبه سوری به مناسبت بزرگداشت قیام مختار ثقفی در سال ۶۶ هجری در کوفه بوده است که در روز چهارشنبه آغاز گردید که برای اعلان این قیام یاران مختار بر پشت بام‌های خانه‌های خود آتش افروختند اما این پیشینه توسط شواهد تاریخی تأیید نمی‌شود.
همچنین گزارش شده است که ابومسلم خراسانی برای آغاز قیامش در خراسان به پیروانش دستور داده بود تا بر پشت بام‌هایشان آتش روشن کنند.
همچنین به گفته ابوریحان بیرونی ، هرمزد یکم شاهنشاه ساسانی دستور داده بود در نوروز مکان‌های مهم را با آتش پاکیزه کنند زیرا معتقد بود که عناصر ناسالم در هوا وجود دارند.
در عین حال ریشه‌ای غیر آیینی برای چهارشنبه سوری نیز قابل بررسی است : برافروختن آتش که کاربردهای بهداشتی و خاصیت گندزدایی داشته احتمالا جزو برنامه نظافت عمومی پیش از آغاز سال جدید بوده به ویژه اینکه دور انداختن و شکستن کوزه‌های قدیمی و مصرف شده در طول سال نیز از رسوم رایج در چهارشنبه سوری بوده است.
جشن چهارشنبه سوری در نزد ایرانیان قبل از اسلام در روز خاصی انجام نمی‌گرفت و معمولا در اواخر زمستان در حالی که زمین در حال گرم شدن بود انجام می‌شد ولی پس از اسلام این جشن به آخرین چهارشنبه سال موکول شد زیرا چهارشنبه در نزد اعراب روزی نحس و شوم بود.
جشن‌ها و آیین‌هایی مانند چهارشنبه سوری به فرهنگ خاصی تعلق نداشته است زیرا بسیاری از رسوم به دوران پیش از مهاجرت اقوام آریایی به فلات ایران با می‌گردد و خیلی از آن‌ها هرگز زرتشتی نبوده‌اند.
مراسمی مشابه با چهارشنبه سوری در نزد ارمنیان ایران با نام دِرندِز در ۱۴ فوریه برگزار می‌شود که شامل پریدن از روی آتش است.
تا قبل از سال ۱۳۰۰ در این شب مردان تیراندازی هوایی می‌کردند اما از این سال به بعد که نگهداری اسلحه ممنوع شد ترقه بازی متداول گشت و تا به امروز ادامه داشته است.
منبع : wikipedia
